سیستم هدایت الکتریکی قلب

سیستم هدایتی قلب مجموعه‌ای از گره ها و سلول های تخصص یافته ای می باشد که انقباض عضله ی قلبی را آغاز و سپس هماهنگ می کند. این سیستم شامل:

• گره سینوسی دهلیزی
• گره دهلیزی بطنی
• دسته دهلیزی بطنی یا همان دسته هیس
• فیبرهای پورکنژ

در این مقاله با نگاهی به آناتومی سیستم هدایتی قلب و ساختار، عملکرد و نکات بالینی آن خواهیم پرداخت.

نگاهی بر هدایت قلبی

توالی هایی از رویدادهای الکتریکی یک انقباض کامل عضله قلبی شامل موارد زیر است:

1. یک سیگنال تحریک (پتانسیل عمل) که به وسیله گره سینوسی دهلیزی تولید می شود.
2.  موج تحریک در تمام دهلیز منتشر شده و موجب انقباض آن می ‌شود.
3.  به محض رسیدن تحریک به گره دهلیزی بطنی، سیگنال  متوقف می شود.
4. سپس تحریک به دسته ی هیس واقع در ضخامت سپتوم بین بطنی رسیده و جهتی نزولی به خود می گیرد.
5. دسته ی هیس و فیبرهای پورکنژ ، موج ایمپالس ها را در طول بطن ها منتشر کرده که موجب انقباض بطنی می شود.

حال در مورد آناتومی تک تک اجزای درگیر در سیستم هدایتی بحث خواهیم کرد.

اجزای سیستم هدایتی قلب

گره سینوسی دهلیزی

گره سینوسی دهلیزی مجموعه‌ای از سلولهای تخصص یافته (pacemaker cells) واقع در پیوستگاه دیواره ی فوقانی دهلیز راست  با ورودی وناکاوای فوقانی می باشد.

این سلول های ضربان ساز می توانند همزمان ایمپالس های تحریکی را تولید کنند. موج تحریکی که توسط این گره تولید می شود، به وسیله  ی گپ جانکشن ها در طول هر دو دهلیز منتشر می شود. نتیجه ی انتشار این موج انقباض دهلیزی یا همان سیستول دهلیزی است که ثمره ی آن، انتقال خون از دهلیز ها به درون بطن ها می باشد.

سرعت ایمپالس تحریکی تولید شده توسط گره سینوسی دهلیزی تحت تاثیر اعصاب سیستم اتونوم قرار دارد:

• سیستم عصبی سمپاتیک: میزان تولید تحریک را افزایش داده و بنابراین تعداد ضربان قلب در دقیقه افزایش می یابد.
• سیستم عصبی پاراسمپاتیک: میزان تولید تحریک را کاهش داده و در نتیجه تعداد ضربان کاهش می یابد.

گره دهلیزی بطنی

بعد از انتشار موج تحریکی در طول دهلیز ها، ایمپالس ها در گره دهلیزی بطنی واقع در ضخامت سپتوم دهلیزی بطنی – نزدیک دهانه سینوس کرونری – گرد هم می آیند.

گره دهلیزی بطنی ایمپالس ها را حدود ۱۲۰ میلی ثانیه به تاخیر می اندازد تا اطمینان حاصل کند که دهلیز ها فرصت کافی برای تخلیه ی خون خود به بطن ها را دارند.

موج تحریکی سپس از گره دهلیزی بطنی به دسته ی دهلیزی بطنی منتقل می شود.

دسته دهلیزی بطنی (باندل هیس)

دسته دهلیزی بطنی یا باندل هیس امتدادِ بافتِ تخصص یافته یِ گره دهلیزی بطنی می باشد و در جهت انتقال ایمپالس های الکتریکی از گره دهلیزی بطنی به فیبر های پورکنژ بطن ها عمل می کند.

این دسته ی هدایتی تا قسمت غشایی سپتوم بین بطنی نزول می کند و سپس به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

• شاخه ی راست: ایمپالس ها را به فیبرهای پورکنژ بطن راست هدایت می کند.
• شاخه ی چپ: ایمپالس ها را به فیبرهای پورکنژ بطن چپ هدایت می کند.

فیبرهای پورکنژ

فیبرهای پورکنژ (شبکه ی ساب اندوکاردیال سلول های هدایتی) شبکه ای از سلولهای تخصص یافته است که سرشار از گلیکوژن بوده و دارای گپ جانکشن های طولانی می باشند.

این سلول ها واقع در سطح ساب اندوکاردیال دیواره بطنی هستند و قادر به انتقال سریع پتانسیل عمل قلبی از دسته دهلیزی بطنی به میوکارد بطن ها می باشد.

این هدایت سریع امکان انقباض بطنی هماهنگ شده یا همان سیستول بطنی را داده که حاصل آن، انتقال خون از بطن های راست و چپ به شریان پولمونری و آئورت می باشد.